Pak leiderschap over jouw trauma! [13 toepasbare oplossingen]

"Life is full of trauma. None of us are immune."

Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat meer dan 70% van de bevolking te maken krijgt met traumatische gebeurtenissen. Je krijgt vroeg of laat te maken met bijvoorbeeld financiële problemen, verwaarlozing, afwijzing, ontslag of verlies van een dierbare.

Niemand ontsnapt aan heftige gebeurtenissen.
Alleen bij de een is de impact alleen groter dan bij de ander.

Leiderschap nemen over je trauma betekent zelf weer de touwtjes in handen nemen en stoppen met pijnlijke zaken proberen te verdringen.

Trauma is 100% kwetsbaarheid, trauma voelt persoonlijk, trauma voelt spannend.
Leiderschap nemen over je trauma vergt daarom 100% moed van jezelf.
Het is bevrijdend, maar de weg ernaar toe is spannend en kwetsbaar.

In mijn coachingspraktijk begeleid ik veel leiders, managers en ondernemers. Een succesvolle carrière.
Ze kunnen doelen stellen. Doelen behalen. Het is allemaal geen probleem voor ze.

Alleen drukken ze (on)bewust bepaalde ongemakkelijke gevoelens en emoties weg.

Ze weten niet goed hoe ze hiermee moeten omgaan. Ze besteden er daarom liever helemaal geen aandacht aan.

Wat is een trauma?

Een trauma is een schokkende gebeurtenis waardoor je blijft hangen in angst, verdriet, woede of eenzaamheid. De gebeurtenis is zo overweldigend dat het niet lukt om ermee om te gaan. Bij traumatische ervaringen zijn het geheugen, lichaamsreacties en de geest betrokken.

Trauma heeft je vaak fysiek, mentaal en geestelijk in z’n greep.

Vooral het onderbewuste is volop in werking en je ervaart allerlei lichaamssensaties. Trauma is alles wat te veel, te snel, te plotseling of te langdurig plaatsvond, waardoor je lichaamssysteem het niet goed heeft kunnen verwerken. Trauma is het Griekse woord voor ‘open wond’.

In dit geval is de wond niet lichamelijk, maar hebben we het over een psychische of emotionele wond.
In dit artikel besteed ik aandacht aan verschillende elementen van trauma en leer ik je hoe je persoonlijk leiderschap kunt nemen.

Wil je liever direct naar de oplossing lezen? Scroll dan naar beneden.

Trauma en je veilig voelen 

Als je een trauma meemaakt, worden jouw basisreflexen in het zenuwstelsel geactiveerd. Je zit in een stressvolle situatie, waardoor je lichaam zich instelt om te vechten, vluchten of bevriezen. Alleen bij trauma lijkt geen van deze reacties (voldoende) mogelijk.

Ons zenuwstelsel is volledig ingesteld op onze veiligheid. Het is elke minuut van de dag de omgeving aan het scannen en evalueren of het veilig is. Dit is een volledig autonoom proces.

 Het autonome zenuwstelsel heeft twee standen: rust en actie.
 - Parasympatische zenuwstelsel: rust.
 - Sympathische zenuwstelsel: actie – hoge hartslag, aangespannen spieren, adrenaline.

Het innerlijke zenuwstelsel is primitief en is niet direct verbonden met jouw denkende hersendelen. Daarom kan het zenuwstelsel al op volle toeren beginnen te draaien in een bepaalde situatie, terwijl je je nog niet goed realiseert wat er eigenlijk aan de hand is. Dit zorgt voor enorme stress en spanning in je lichaam.

 “Na een trauma wordt de wereld ervaren door een ander zenuwstelsel. Alle energie van degene die erdoor werd getroffen, wordt nu gericht op het onderdrukken van de innerlijke chaos, ten koste van spontane deelname.”  - Bessel van der Kolk

Trauma-expert Porges benoemd drie verschillende fasen.

Eerste fase: je voelt je veilig

Er is een gezonde balans tussen actie en rust. Je gaat naar je werk, maakt plezier en gaat een meningsverschil niet uit de weg. Je lichaam spant aan en ontspant zich weer gedurende de dag. Je blijft niet constant gespannen.

Voorbeeld: je hebt een belangrijke klant binnengehaald voor een project. Op de dag van de ondertekening krijg je een telefoontje van je contactpersoon dat ze toch afhaken in verband met een betere aanbieding van de concurrent. Je voelt de adrenaline door je lichaam stromen en wil dit graag oplossen. Na een paar keer rustige ademhalen kalmeer je en ga je aan de slag. Je voelt nieuw vertrouwen en je handelt ernaar.

Kenmerken van deze fase:
 - Je voelt je prettig en veilig
 - Je kunt communiceren met anderen en aangeven wat je wel en niet prettig vindt
 - Je kunt conflicten aangaan zonder dat je overloopt van emoties of dichtklapt
 - Je lichaam is ontspannen
 - Je hebt vertrouwen in jezelf en anderen
 - Je voelt je verbonden met de mensen om je heen

Tweede fase: je voelt je onveilig  

Je lichaam is alert. Het vecht en vluchtsysteem wordt ingeschakeld. 

Without fear, we would soon die. So fear can be a good adviser.

Tijdens deze fase sta je in de actiestand. Je brein zorgt voor extra adrenaline, zodat je snel kunt handelen. Stel je voor dat die grote klant op het laatste moment afhaakt en je voelt dat de paniek je naar de keel grijpt. ‘Dit was de kans op promotie, dit was de enige kans om een goed te verdienen!’ Je gaat als de wiedeweerga collega’s bellen, terwijl je buiten adem bent en je hart als een razende tekeer gaat.

 Kenmerken van deze fase:
 - Je krijgt een vernauwde blik en ziet alleen nog maar het ‘gevaar’
 - De vecht-of-vlucht reactie is geactiveerd, waardoor je hartslag versnelt en je spieren zich aanspannen
 - Je voelt emoties als boosheid, irritatie, paniek of schrik
 - Je gedachten gaan alle kanten op

Derde fase: je voelt je volledige onveilig

Is vechten of vluchten geen optie? Dan blijft uitschakeling over. Lichaam en geest bevriezen. Dit overlevingsmechanisme is een onbewuste handeling.

Om het voorbeeld van de klant die je had binnengehaald weer te gebruiken: als deze op het laatste moment afzegt, blijf je als bevroren op je stoel zitten. Je wilt jezelf wel in beweging zetten, maar weet niet meer hoe. Zowel geestelijk als fysiek is het licht bij jou uitgegaan. Er is geen innerlijke beweging meer.

Kenmerken van deze fase:
 - Je kunt niet of nauwelijks handelen, praten en denken
 - Je lichaam bevriest, verstijft en beweegt daarom lastiger
 - Het voelt als een black-out, bijna alsof je uit je lichaam bent getreden
 - Je gevoel is uitgeschakeld
 - Energie wordt opgeslagen in de spieren, die zich daardoor overmatig aanspannen

Let op: de fases van bevriezing en veiligheid worden door sommige mensen met elkaar verward. Tijdens fase van bevriezing voel je je misschien veilig, maar dat komt omdat je in feite niets meer voelt. Verlamming is echter verre van veilig. 

Hoe kun jij je weer veilig voelen? 

Het liefst willen mensen in een oogwenk de onveilige situatie beëindigen. Om terug te keren naar een veilig gevoel is fase vechten en/of vluchten nodig. Emoties en stress zitten nog in je lichaam opgeslagen en moeten er uit.

Vaak vinden mensen het lastig om terug te keren naar de fase van veiligheid, omdat het vrij laten stromen van emoties erg oncomfortabel kan zijn. Sommigen kiezen ervoor om zich te blijven afsluiten (dit kan ook automatisch gebeuren).

Kenmerken van de overgang naar onveilig naar een veilige situatie.

1. Trillen, zweten
2. Emotionele uitbarstingen
3. Het denkvermogen komt weer terug
4. De verbinding met anderen is weer voelbaar

Wat gebeurt er tijdens een trauma met je brein, lichaam en geest?

In de vorige paragraaf heb ik globaal beschreven van trauma op jouw zenuwstelsel zijn. Nu gaan we er nog wat dieper op in. Om leiderschap te kunnen nemen over jouw trauma is het belangrijk om te weten wat er gebeurt met jouw lichaam en geest.

1. Trauma en het brein
Tijdens een traumatische gebeurtenis draait je limbische brein (voornamelijk de amygdala) overuren. Dit betekent veel opwinding en heftige emoties. Het brein stimuleert de aanmaak van adrenaline, zodat het lichaam in staat van paraatheid wordt gebracht. Het verstand (de neocortex) heeft tijdens een schokkende gebeurtenis niet veel in te brengen.

2. Trauma en het lichaam
Het fysieke vecht-, vlucht- en bevriesmechanisme wordt door de amygdala in werking gezet. Dit alles gebeurt vrijwel automatisch. Het lichaam zorgt ervoor dat er genoeg energie beschikbaar is om snel te kunnen reageren.

Het sympatische deel van het autonome zenuwstelsel zorgt ervoor dat je hartslag en bloeddruk stijgen, arm en beenspieren worden aangespannen, de ademhaling versnelt en adrenaline en noradrenaline worden aangemaakt. Dit alles stelt je in staat om te kunnen vechten of vluchten.

3. Trauma en de geest
In het boek Traumasporten laat Bessel van der Kolk hersenscans laten zien dat het het taalgedeelte van de hersenen bij traumatische gebeurtenissen verminderd zijn. Praten over trauma kan daardoor dus lastig zijn! 

Tijdens een trauma worden herinneringen op een procedurele manier vastgelegd. Dit betekent dat geuren, kleuren en gevoelens soms beter worden onthouden dan de daadwerkelijke feiten. Hierdoor kan een trauma op ieder moment getriggerd worden. Het is goed om te weten dat herinneren een proces is dat voortdurend aan wijzigingen onderhevig is ten dienste van leven en overleven.

Herinneringen aan een trauma zijn vaak gebroken en gefragmenteerd.

Wat je kunt ervaren na een traumatische gebeurtenis

“The same event will affect one person much more deeply – and possibly more traumatically – than another.”

Ieder mens is uniek en ervaart gebeurtenissen op zijn of haar eigen manier. In de literatuur is er een aantal overeenkomsten te vinden op het gebied van trauma. Staar je hier niet blind op. Het kan zijn dat je een van de onderstaande punten bij jezelf herkent terwijl je geen trauma hebt.

1. Je kunt emoties lastig uiten
2. Je focus ligt op bezig blijven (werk, carrière, kinderen)
3. Van rust word je onrustig
4. Je voelt je niet echt verbonden met jezelf of met anderen
5. Je vermijdt het liefst bepaalde gevoelens, emoties, gedachten en/of situaties
6. Je bent continue alert
7. Je voelt je opgejaagd
8. Slapen gaat je niet goed af en je hebt ook nachtmerries
 

Hoe kun je leiderschap nemen over je trauma?

1. Neem je eigen gevoelens en klachten serieus

Accepteer dat je last hebt of kunt krijgen van traumatische ervaringen in je leven. Het vraagt moed en bereidheid om naar eigen klachten te kijken.

2. Lees boeken of kijk documentaires over trauma

Ontdek wat het betekent als je met trauma (hoe groot of hoe klein ook) te maken hebt gehad. Er zijn veel boeken geschreven over het onderwerp en je kunt er documentaires over bekijken.

Traumasporten: Bessel van der Kolk

Bessel van der Kolk is een van de grondleggers van het belang van lichaamsgerichte therapieën bij trauma. In Traumasporten deelt hij diverse wetenschappelijk onderzoeken over hoe traumaverwerking in onze lichaam en geest plaatsvindt.

Trauma en Geheugen: Peter A. Levin

In dit boek legt traumadeskundige Peter Levin uit hoe ons geheugen werkt op het gebied van trauma. Traumatische herinneringen zijn anders dan gewone herinneringen. Levin pleit voor meer grip op de verhouding tussen brein en lichaam.

Trauma en Herstel: Judith Herman

Judith Herman stelt in dit baanbrekende werk dat psychologische trauma’s alleen begrepen kunnen worden in hun sociale context. Uitgaande van haar eigen onderzoek naar incest en de uitgebreide literatuur over oorlogsveteranen en slachtoffers van terreur, trekt ze verrassende parallellen tussen particulier geweld, zoals kindermishandeling, en politiek geweld, bijvoorbeeld oorlog.

Ontwikkelingstrauma: Laurence Heller

Dit boek gaat over de onorthodoxe benadering van psychodynamische en lichaamsgerichte psychotherapie, genaamd de NARM (een nieuwe vorm van traumatherapie). Deze benadering legt de nadruk op werken in het moment, waarbij de focus ligt op het aanwenden van eigen kracht.

Sensomotorische Psychotherapie: Pat Ogden

In dit boek wordt dieper ingegaan op interventies voor traumaverwerking en het herstel van gehechtheid. Het is voornamelijk een boek voor professionals, maar kan ook gebruikt worden om samen met cliënten zelfkennis op te doen en zo tot verandering te komen.

Documentaire: The Wisdom of Trauma

Deze film van voormalig huistart en trauma-expert Gabor Mate is een aanrader. Gabor geeft een inkijkje in de levens van mensen die traumatische gebeurtenissen hebben meegemaakt en laat zien dat trauma een belangrijke reden is waarom we de verbinding met onszelf zijn kwijtgeraakt.

3. Wees lief voor jezelf

Besteed tijd aan je lichaamsgewaarwordingen. Trauma heeft betrekking op lichaam en geest. Massage, mindfulness en meditatie zijn dingen die werken. Vooral lichamelijk contact is een ideaal middel om te kalmeren.

Verbinding is belangrijk om te herstellen van een trauma. Zoek daarom de verbinding met anderen op. Samen zingen, dansen of bewegen kan jouw lichaam tot meer rust brengen. Het is een kwestie van proberen wat het beste bij je past.

“Als het lichaam kalmeert, wordt praten makkelijker. Bessel van der Kolk.”

4. Zoek deskundige hulp

Professionele hulp laat je gericht en effectief stappen zetten naar herstel. Kijk welke therapie (en therapeut) het beste bij je past. Er zijn talloze mogelijkheden om een trauma te verwerken. In de volgende paragraaf heb ik een lijst met mogelijkheden samengesteld.

5. Wees je bewust van je veerkracht

Weet dat jij als mens een veerkrachtig wezen bent. Je brein en lichaam zijn in staat om te veranderen en de stress en spanning van trauma om te buigen. Niet alles is in een oogwenk opgelost, maar stapje voor stapje kom je dichter bij een vrij en gelukkig leven.

“Trauma means a disconnection from the self. Because it is too painful to be ourselves. You don't know how to deal with the emotions, and in difficult relationships you withdraw so you don't have to feel. And you no longer follow your gut feelings. So you create risky situations for yourself."

13 oplossingen voor het verwerken van een trauma

1. TRE

TRE staat voor Tension Release Exercises. Wat houdt het in? Door middel van een reeks oefeningen komen trillingen tot stand die je mag toelaten, zodat stress en spanning je lichaam kunnen verlaten.

2. EMDR

EMDR staat voor Eye Movement Desensitization and Reprocessing. Dit een therapie voor mensen die last blijven houden van de gevolgen van een schokkende ervaring, zoals een ernstig verkeersongeval of een geweldsmisdrijf. Met EMDR wordt je gevraagd een trauma voor de geest te halen door middel van specifieke beelden, gedachten en gevoelens. Tegelijkertijd word je blootgesteld aan afleidende stimuli die gericht zijn op beide hersenhelften. Deze kunnen bestaan uit handbewegingen, geluiden in je linker en rechteroor, of tikken op je benen.

3. Cognitieve gedragstherapie

Cognitieve gedragstherapie (CGT) is een van de meest bekende vormen van traumatherapie. Met deze techniek leer je op een andere manier tegen problemen en moeilijke situaties aan te kijken. Het overtuiging van CGT is dat gedachten en gedrag zodanig te sturen zijn, dat je interpretatie van de realiteit ten positieve verandert.

4. NARM

NARM, of Neuro Affective Relational Model, is een model waarbij affectie en relaties versterkt worden. De NARM is een mindfulness based behandeling. Het pakt het identiteitsniveau en bewustzijnsniveau van het individu aan. Op deze manier is het een weg naar transformatie en heling.

5. Bokstherapie

Bokstherapie bij trauma is een lichaamsgerichte therapie waarbij we aandacht besteden aan jouw fysieke signalen en deze een plek proberen te geven. Ook zijn er volop mogelijkheden om emoties als opgekropte boosheid, spanning en stress er (letterlijk) uit te stoten. Op deze manier geef jezelf alle fysieke en mentale vrijheid en ruimte om gevoelens te ervaren.

6. Haptonomie

Haptonomen houden zich bezig met de ontwikkeling van het gevoelsleven door middel van voelen en aanraken. Een therapeut neemt je tijdens een sessie mee naar de verschillende onderdelen van je lichaam. Wat voel je nou eigenlijk precies in je onderrug als je daar wordt aangeraakt? Is dat prettig, of voelt het gespannen? Word je er blij van, of wil je juist zo snel mogelijk weg? De haptonoom bespreekt deze gevoelens met je en laat je ook fysieke grenzen ervaren door bijvoorbeeld heel dichtbij te komen staan en dan weer afstand te nemen. Wat vind je fijn en wat is jouw grens? En geef jij je grenzen duidelijk aan in het dagelijks leven? Haptonomie is ontwikkeld door de fysiotherapeut Frans Veldman.

7. Somatic Experience

Somatic experiencing is een lichaamsgerichte traumatherapie ontwikkeld door de Amerikaanse klinisch psycholoog Peter A. Levin. Somatic experiencing is een vorm van alternatieve therapie, gericht op het verlichten van de symptomen van posttraumatische stress-stoornis (PTSS) en andere mentale en fysieke trauma gerelateerde gezondheidsproblemen.

8. Cranio Sacrale Therapie

Deze lichaamsgerichte therapie helpt om blokkades in het centrale zenuwstelsel op te sporen en ze te behandelen. Het cranio sacraal systeem is het centrale zenuwstelsel en bestaat uit de hersenen en het ruggenmerg. Bij Cranio Sacrale Therapie wordt via zachte aanrakingen, subtiele bewegingen en dialoog een beroep gedaan op het zelfherstellend vermogen van het lichaam. Zo kan het lichaam zelf zijn werk doen om het natuurlijk evenwicht te herstellen.

9. Exposure therapie

Exposure’ betekent blootstelling. Tijdens een sessie exposure therapie stel je jezelf in een veilige omgeving bloot aan je trauma door het bewust op te roepen. Je leert stap voor stap de confrontatie aan te gaan, zodat je je trauma beter aankunt en uiteindelijk kunt overwinnen.

10. Psycho-educatie

Psycho-educatie is een ander woord voor psychologische voorlichting. Je krijgt direct of indirect deskundige informatie over wat een trauma is en wat het met je doet van experts op dit gebied. De boeken die ik hierboven op een rijtje heb gezet zijn daar mooie voorbeelden van. Met psycho-educatie krijg je inzicht in je eigen gedrag, gevoelens en handelen.

11. Vaktherapie

Vaktherapie is een overkoepelende term waar onder meer dramatherapie, danstherapie, beeldende therapie, speltherapie en psychomotorische therapie onder vallen. Bij deze therapieën ligt de nadruk op ervaren, voelen en doen. Ze richten zich minder op het praten. Door middel van oefeningen en werkvormen ontdek je jouw eigen emoties en gedachten. Via deze ervaringen creëer je zelfbewustzijn en de mogelijkheid om anders te reageren op situaties. Met andere woorden: je kunt je vaste patronen leren doorbreken.

12. Schematherapie

Tijdens schematherapie duik je in je jeugdervaringen en hoe deze invloed hebben op jouw huidige denken en doen. Het helpt jou om de oorsprong te vinden van hardnekkige patronen, zodat je makkelijker met ze kunt omgaan en zelfs kunt veranderen.

13. Narratieve Imaginaire Exposure

Een individuele therapie waarbij je levenslijn wordt opgesteld, waarin alle positieve en negatieve gebeurtenissen in kaart worden gebracht. Het verbinding met je trauma-herinneringen in de juiste context zorgt voor integratie in het biografisch geheugen.

Gelukkig zijn er veel therapieën te vinden die jou kunnen helpen bij trauma. Het is soms een zoektocht naar wat voor jou de juiste oplossing is op dit moment. Laat je goed informeren en zorg voor een goede klik met de therapeut.

Pak jouw leiderschap!

Tot slot wil ik graag dit mooie citaat uit de documentaire Wisdom of Trauma met je delen:

 "Trauma is not the bad things that happen to you, but what happens inside you as a result of what happens to you.”

Wil je graag extra begeleiding om leiderschap te nemen over je trauma en uiteindelijk je leven?

In Rotterdam coach ik leiders, ondernemers en professionals op het gebied van leiderschap en emotionele intelligentie. Neem gerust contact met mij op!